Geschiedenis spoorwegen
in en om
Roosendaal
 
Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
 

Bergen op Zoom - Tholen (1)
 
Dit verslag is bedoeld om in woord en beeld enig inzicht te geven, hoe en waar de tram van de Stoomtramweg-Maatschappij Antwerpen - Bergen op Zoom - Tholen (ABT) reed op weg van Bergen op Zoom naar Tholen.
(bijgewerkt 19-03-2023)
 
 
01. Het stationsgebouw van Bergen op Zoom van de SS, later NS, werd in 1915 aan de voorzijde verbouwd en uitgebreid met een hal en extra ruimte voor de wachtkamer 1e en 2e klasse. Het stationsvoorplein was toen nog het domein van de stoomtram en zeker in Bergen op Zoom. Een tiental jaren later was dat al een stuk minder het geval. Het lokale openbaar vervoer kwam steeds meer in handen van de autobus. Links staat de nieuwe rijwielstalling uit 1921. Het spoor op de voorgrond is het tramtraject Bergen op Zoom - Halsteren/Tholen van de ABT, dat vanaf het Stationsplein de Stationsstraat indraaide. Ansichtkaart uit circa 1925.
 

Treinreizigers 1e en 2e klasse konden in het stationsgebouw gebruik maken van de voor hen bedoelde 'luxe' wachtkamer 1e en 2e klasse met buffet, met comfortabele stoelen. Behalve koffie, thee en frisdrank konden zij daar ook wat eten. Voor degenen die 3e klasse reisden, ongeveer 85 procent van de klanten, stond de voor hen bedoelde wachtkamer 3e klasse ter beschikking. Die klanten hadden slechts een houten stoel zonder bekleding ter beschikking en konden koffie, thee of frisdrank gebruiken.

 
De ansichtkaart hierboven laat de in 1915 aangebouwde extra ruimte voor de wachtkamer 1e en 2e klasse zien, met uitzicht op het Stationsplein. Op de voorgrond ligt het spoor van de ABT dat vanaf het Stationsplein naar de Stationsstraat 'draait'. Dit spoor is op menig ansichtkaart van of naar de Stationsstraat te zien.
 
Tramreizigers (en die kwamen er vanaf 1882 naar en van Halsteren en Tholen, en vanaf 1886 ook naar en van Ossendrecht (grens) en Antwerpen) waren echter tijdens het wachten op een aansluitende tram aangewezen op de plaatselijke horeca.
Want had je geen treinkaartje, dan was je ook niet welkom in één van de wachtkamers in het stationsgebouw. In de jaren na 1863-1872, toen de 'Zeeuwse Lijn' van Roosendaal over Bergen op Zoom naar Vlissingen in gebruik was genomen, ontstonden in Bergen op Zoom maar liefst drie horecagelegenheden, schuin tegenover het stationsgebouw. Alvorens met een tram naar Tholen op reis te gaan, volgt hier eerst het een en ander over de horeca aan het Bergse Stationsplein.
 
 
02. Zodra reizigers het stationsgebouw uitliepen, zagen zij de Stationsstraat recht voor zich uit en aan weerszijden daarvan op de hoek een hotel. Dat aan de rechterhand heette eerst 'Stations-Koffiehuis'. De eigenaar was P.J. Damen. Dat aan de linkerhand heette het 'Nieuw Stations-Koffiehuis'. De eigenaar was L.P.A. Ooms-Janssens. Pal naast de zaak van Damen stond het 'Hotel William', dat in 1903 een totaal ander uiterlijk kreeg. Foto uit circa 1895.
 
 
03. Later wijzigde Damen de naam van zijn zaak. Voortaan heette het 'Grand Café Restaurant Hotel Damen'. In reclame-uitingen werd het 'Bonds-hotel' genoemd, als het ideale onderkomen of rustoord voor het nog schaarse aantal automobilisten, dat verenigd was in de ANWB. Voor wachtende reizigers bleef het 'Hotel Damen' echter het 'Tramstation'. Zelfs conducteurs kwamen er even binnen om te waarschuwen voor het vertrek van hun tram. Ansichtkaart uit circa 1900.
 
 
04. De slag op de hoeken van de Stationsstraat en het Stationsplein om klanten binnen te halen was moordend. In 1903 liet het 'Hotel William' een nieuwbouw plaatsen met een opvallende voorgevel. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
05. Nogmaals 'Hotel Damen' en 'Hotel William' broederlijk naast elkaar, echter zonder een tram of reizigers voor de deur. Foto uit circa 1905.
 
 
06. Terwijl het 'Hotel-Restaurant William' al vrij snel zijn voorgevel llet verhogen (met plaatsing van een extra bouwlaag), maakte zijn buurman Damen plaats voor 'Hotel Francois'. Het uiterlijk van de zaak bleef overigens ongewijzigd.
 
 
07. Zodra reizigers het stationsgebouw uitgingen, zagen zij de Stationsstraat recht voor zich uit en aan weerszijden daarvan op de hoek een hotel. Dat aan de linkerhand heette het 'Nieuw Stations-Koffiehuis'. Dat staat vermeld op de gevel, achter de vlaggenmast. Links daarvan (kant spoorwegstation) staat 'Station Stoomtram', 'Afspanning' en 'Cafe-Restaurant'. Wat er op de gevel aan de kant van de Stationsstraat stond, is helaas niet leesbaar. De eigenaar was L.P.A. Ooms-Janssens. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
08. Drie horecagelegenheden in hun geheel op één foto was destijds niet mogelijk. Links staat het 'Nieuw Stations-Koffiehuis', en rechts het 'Hotel-Restaurant William'. Erbovenuit steekt de toren van de in 1913 tot stand gekomen Sint Josephkerk. Merkwaardig is echter wel, dat er op geen enkele ansichtkaart een tram in de Stationsstraat rijdt of stilstaat, terwijl die juist stopten voor het 'Hotel-Restaurant William'. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
09. Terug naar 'Hotel-Restaurant "William"', gebouwd in 1903, als pleisterplaats voor vele tramreizigers, omdat de tram pal voor de deur de in- en uitstapplaats had. Overigens konden hier ook rijtuigen, later ook automobielen, worden gestald op de binnenplaats, via de dubbele deuren links. Uiterst links was de ingang voor de eigenaar met zijn gezin, rechts voor hotelklanten en onder de luifel voor mensen, die zin hadden in een consumptie of wat te eten. De voorgevel is nog steeds grotendeels aanwezig.
 
 
10. Locomotief ABT 17 is zojuist vanaf het Stationsplein in Bergen op Zoom vertrokken met een korte tram, bestaande uit slechts één enkel reizigersrijtuig en een bagagewagen. Juist vóór het 'Hotel-Restaurant William' (links in beeld) was het eigenlijke vertrekpunt voor trams naar Tholen en Ossendrecht. Lang stilstaan op het Stationsplein was niet gewenst, vanwege het oponthoud voor andere weggebruikers. Rechts op de achtergrond staat het stationsgebouw. Op de hoek met het Stationsplein staat het voormalige hotel Damen, later Francois. Foto B.J. Dijkman, juni 1932.
 
 
11. Locomotief ABT 18 rijdt in de Stationsstraat en arriveert op het Stationsplein te Bergen op Zoom met een korte tram, bestaande uit een bagagewagen en één of meer reizigersrijtuigen. De foto is gemaakt op hetzelfde punt als de vorige opname, alleen nu uit de andere richting, om reizigers uit te laten. Foto G.J. de Swart, 23 augustus 1934. Het is het laatste jaar van de tram in Bergen op Zoom.
 
 
12. Overigens kon het in de Stationsstraat soms ook geweldig druk zijn, zodanig zelfs dat trams (zie op achtergrond) zelfs moesten wachten, totdat een stoet processiegangers of carnavalvierders voorbij was getrokken. De foto is gemaakt vanaf het Stationsplein, circa 1920. Rechts staat het voormalige 'Grand Café Restaurant Hotel Damen' (later 'Hotel Francois') en darnaast met vlag het 'Hotel-Restaurant William'.
De tram begon haar rit vanaf de remise (linksachter, buiten beeld) en reed dan iets rechts van het midden van de straat in de richting van de stad. Echter niet nadat de tram eerst nog reizigers had laten instappen bij het 'Hotel-Restaurant William'.
 
 
13. Gezicht op 23 april 1987 vanaf het Stationsplein op de haaks hierop liggende monumentale Stationsstraat, met links en rechts op elke hoek een vroeger hotel-café-restaurant. Het vroegere 'Hotel Damen' stond inmiddels bekend als 'De Blauwe Vogel', terwijl het vroegere 'Nieuw Stations-Koffiehuis' in gebruik was als één van de vele cafés in Bergen op Zoom. Inmiddels hebben deze panden weer andere bestemmingen, maar zoals de hele Stationsstraat prijken deze panden al jaren op de Rijksmonumentenlijst.
 
Bergen op Zoom kon met zijn horecagelegenheden aan het Stationsplein ruimschoots de vergelijking aan met haar buurgemeente Roosendaal. Naast de wachtkamers 1e en 2e klasse, alsmede 3e klasse, in het stationsgebouw, lagen daar zowel bij het oude (vóór 1908) als bij het nieuwe station (na 1907) drie gerenommeerde hotels. Bij het oude waren dat het 'Hotel des Pays Bas', later 'Hotel Cockx', het 'Zeeuwsch Koffijhuis' en het koffiehuis ‘De Pelikaan’ van Laurijs Van den Broek. Bij het in 1907 tot stand gekomen nieuwe station waren dat al gauw het 'Hotel Verbunt' (later 'Hotel Goderie'), het nu nog bestaande 'Hotel Central' en het 'Hotel Neerlandia'.
 
 
14. Een eindje verderop in de Stationsstraat werd (en wordt) de reiziger omringd door fraaie burgermanshuizen, een stad als Bergen op Zoom waardig. Rechts rijst de toren van de Sint Josephkerk uit 1913 boven de bebouwing op. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
15. Locomotief ABT 5 rijdt met een tram in de Stationsstraat van Bergen op Zoom naar Tholen of Ossendrecht (grens). Achter de tram staat het stationsgebouw van de SS, later NS. De foto werd gemaakt, kijkend in oostelijke richting bij het wissel. Rechtuit ging de tram naar Halsteren en Tholen, en linksaf via Wassenaarstraat en Van Dedemstraat naar Ossendrecht (grens).
Ansichtkaart uit circa 1900.
 
 
16. Kijkend in deStationsstraat naar het spoorwegstation in oostelijke richting, ging het afbuigend spoor naar de Wassenaarstraat in de richting Hoogerheide en het rechtdoorgaande spoor naar de Wouwsestraat in de richting Tholen. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
17. In bijna anderhalve eeuw tijd is er nog niet zoveel gewijzigd aan de Stationsstraat te Bergen op Zoom. Foto van 8 mei 2022.
 
 
18. Gezicht in westelijke richting vanaf de hoek met het Stationsplein op de zuidzijde van de Stationsstraat. Eertijds reed de stoomtram ter hoogte van de voorste rand van het stenen 'plantsoen'). De panden 16, 18, 20, 22, 26, 28 en 30 staan op de Rijksmonumentenlijst. Foto J.P. de Koning, 1996, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
 
 
19. Vanuit de Stationsstraat te Bergen op Zoom, kijkend in westelijke richting, ging het afbuigend spoor naar de Wassenaarstraat in de richting Hoogerheide en het rechtdoorgaande spoor naar de Wouwsestraat in de richting Tholen. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
20. Vanuit de Stationsstraat te Bergen op Zoom, kijkend in westelijke richting, ging het afbuigend spoor naar de Wassenaarstraat voor de richting Hoogerheide en het rechtdoorgaand spoor naar de Wouwsestraat voor de richting Tholen. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
21. Vanuit de Stationsstraat te Bergen op Zoom, kijkend in westelijke richting, ging het afbuigend spoor naar de Wassenaarstraat voor de richting Hoogerheide en het rechtdoorgaand spoor naar de Wouwsestraat voor de richting Tholen. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
22. Op 22 juli 1911 ontspoorde in de Stationsstraat de tram naar Tholen op het wissel naar de Wassenaarstraat. Dat kwam omdat het laatste reizigersrijtuig (uit de serie 6-13) op het afbuigende spoor terecht kwam, waarna het voorste rijtuig (uit de serie 1-5, ex BT) omver werd getrokken. De bagagewagen en de locomotief bleven in het spoor. Een beeld in westelijke richting met het markante hoekpand op de achtergrond, zie voorgaande ansichtkaarten.
 
 
23. Gezicht vanuit de Wouwsestraat op de Stationsstraat in Bergen op Zoom met het spoor van de ABT naar Tholen, ter hoogte van de kruising met de Bredasestraat (links) en de Wassenaarstraat (rechts). Aan het eind van de Stationsstraat staat het inmiddels al wat aan de voorzijde verbouwde stationsgebouw van de SS, later NS. Een goederentram draait juist rechtsaf naar het Stationsplein. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
24. Kijkend naar het spoorwegstation aan het einde van de Stationsstraat lag rechtsachter het spoor voor de ABT-trams naar en van Ossendrecht (grens) en rechtsonder dat voor de trams naar en van Halsteren. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
25. Vanaf ongeveer 1897 had de suikerfabriek van de firma Laane, Rogier, Daverveldt & Co een rechtstreekse spooraansluiting op het tramtraject Bergen op Zoom - Halsteren/Tholen. Tot dan toe moesten bietentrams via de Stationsstraat en het Stationsplein naar de fabriek rijden. Dat had als groot nadeel dat de locomotief zich 'vastreed' op het losspoor voor de bieten bij de fabriek en enkele uren lang niet was te gebruiken. Een tweede locomotief moest na de lossing van de bieten (dit alles met de hand) de wagens ophalen en terug naar Halsteren/Tholen brengen. Ansichtkaart uit circa 1900.
 
De oplossing was het aanleggen van een spooraansluiting vanaf de Stationsstraat (zie naar links aftakkend spoor op ansichtkaart boven) naar de fabriek, langs de achterzijde van de huizen aan de Stationsstraat (zie onderstaande tekening). De bietentram reed dan tot op het Stationsplein en werd na het omleggen van het wissel teruggeduwd tot op het terrein van de suikerfabriek. Zo was slechts één enkele locomotief nodig en die kon tijdens het lossen van de wagens ook nog eens worden gebruikt voor andere klusjes op het emplacement of alvast van steenkolen en water worden voorzien voor de terugrit naar Halsteren/Tholen.
 
 
26. Suikerfabriek Firma Laane, Rogier, Daverveldt & Co, circa 1899. Het fabriekscomplex is in donkergrijs aangeduid. De sporen in zwart (1435 mm) horen bij het spoorwegbedrijf, inclusief spooraansluiting, en de sporen in rood (1067 mm) bij het tramwegbedrijf, inclusief spooraansluiting. Duidelijk is te zien, hoe een tram vanuit Halsteren linksaf het raccordement opreed, tot bij het stationsgebouw van de SS, later NS, waarna de locomotief de wagens terugduwde tot op het fabrieksterrein aan de noordzijde.
Een uit Ossendrecht komende tram had aan deze oplossing niets, maar ook daaraan werd in 1899 een mouw gepast in de vorm van een uitbreiding van de sporen op het Stationsplein en een toegang via de Zuid-Oostsingel. Tekening Marius Broos, Roosendaal.
 
 
27. Nogmaals een ansichtkaart van de spooraansluiting vanuit het tramwegtraject Bergen op Zoom - Halsteren/Tholen. De aansluiting is echter maar hooguit vijf jaar in gebruik geweest, want al in 1902 viel het besluit tot opheffing van de fabriek. Op de nog maar kort tevoren gehouden 'Internationale Suikerconventie' te Brussel was wegens het enorme aanbod van suiker op de wereldmarkt per land het tonnage aan suiker vastgesteld, dat jaarlijks mocht worden geproduceerd. Voor heel Nederland was dat in 1902 slechts 72 miljoen ton, terwijl er in 1901 maar liefst 165.000 miljoen ton suiker was gemaakt...!
 
Zowel in Roosendaal als in Bergen op Zoom werd de kleinste fabriek meteen geslachtofferd. Daarbij werd vaak ook de ligging van zo'n bedrijf bekeken. De Firma Laane, Rogier, Daverveldt & Co lag zeer ongunstig voor een toekomstige schaalvergroting, namelijk heel dicht tegen een woonwijk en verstoken van aanvoer van bieten per schip. De aanvoer van bieten per tram dwars door de hele stad was ook al niet in het voordeel van veel bijval in de toekomst.
Voortaan werd er jaarlijks een kwantum aan bieten vastgesteld. Dat fluctueerde en was mede afhankelijk van het resultaat van het voorgaande jaar. In 1903 was dat 94 miljoen, in 1904 84 miljoen, in 1905 111 miljoen, in 1906 97,5 miljoen en in 1907 100 miljoen.
 
Of de twee jongemannen op de foto wisten wat er toen aan de hand was, lijkt erg onwaarschijnlijk. Een feit is dat het raccordement in het najaar van 1905 werd opgebroken. Ansichtkaart uit circa 1900.
 
 
28. en 29. Had je de Stationsstraat bijna uitgelopen, dan zag je aan je rechterhand de in 1913 tot stand gekomen majestueuze Sint Josephkerk. Meteen naar links draaide het spoor voor de ABT-trams naar en van Ossendrecht (grens) en rechtdoor ging het naar Halsteren en Tholen. Ansichtkaarten uit circa 1915 (links) en 1925 (rechts, met Heilig Hartbeeld uit 1922).
 
 
30. Een eindje verder in westelijke richting gaat de Stationsstraat over in de Wouwsestraat. Op het kruispunt ligt links de Sint-Josephstraat en rechts de Van der Rijtstraat. In het eerste stuk lagen de rails van de ABT nog midden in de bestrating, maar voorbij de kruising was dat aan de zuidzijde van de weg (links). Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
31. In de Wouwsestraat lagen de rails van de ABT aan de zuidzijde van de weg (links). Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
32. Terugkijkend vanuit het centrum van de stad lagen de rails van de ABT in de Wouwsestraat aan de zuidzijde van de weg (rechts). In de verte zijn de fraaie hoekpanden in de Stationsstraat te zien. Rechts ligt de Koevoetstraat. Op de hoek rechts hangt een bord aan de gevel van het café (of winkel) met de tekst 'Hier waarschuwt men voor den tram'.Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
33. Gezicht vanaf het Zuivelplein met in het midden het toenmalige 'Militair Hospitaal' en rechts de Wouwsestraat in oostelijke richting. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
34. Gezicht vanaf het Zuivelplein op de Wouwsestraat in oostelijke richting. Links staat het toenmalige 'Militair Hospitaal'. Rechts is de winkel van J. Verberkmoes, die destijds volop gebruik maakte van reclame aan zijn gevel op de hoek. De tramweg had op dit punt een slingerend tracé. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
35. Gezicht vanaf het Zuivelplein op de Wouwsestraat in oostelijke richting. Links staat het toenmalige 'Militair Hospitaal'. Rechts is de winkel van J. Verberkmoes, die destijds volop gebruik maakte van reclame aan zijn gevel op de hoek. De tramweg had op dit punt een slingerend tracé. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
36. Gezicht vanuit de Zuivelstraat in oostelijke richting met in de verte het 'Militair Hospitaal'. De toren van de Sint Josephkerk rijst boven het geboomte uit. Ook is het slingerend tracé van de tramweg goed te zien. Ansichtkaart uit circa 1930.
 
 
37. Gezicht vanuit de Wouwsestraat in de Zuivelstraat met in de verte de Grote Markt en links het spoor van de ABT. De toren van de Sint Gertrudiskerk rijst boven het bebouwing op. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
38. Gezicht vanuit de Zuivelstraat in de Wouwsestraat met in de verte het 'Militair Hospitaal' en rechts het spoor van de ABT. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
39. Gezicht in de Zuivelstraat met links het postkantoor uit 1912 en links het spoor van de ABT. Ansichtkaart uit circa 1920.
 
 
40. Gezicht in de Zuivelstraat met links het postkantoor uit 1912 en het spoor van de ABT. Ansichtkaart uit circa 1930.
 
 
41. Gezicht vanaf de Grote Markt in de Zuivelstraat met rechts het spoor van de ABT en in de verte het 'Militair Hospitaal'. De toren van de latere Sint Josephkerk is nog niet te zien. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
42. Gezicht vanaf de Grote Markt in de Zuivelstraat met rechts het spoor van de ABT en in de verte de toren van de Sint Josephkerk, gebouwd in 1913. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
43. Gezicht vanaf de Grote Markt in de Zuivelstraat met rechts het spoor van de ABT en in de verte de toren van de Sint Josephkerk, gebouwd in 1913. In de straat zijn naast elkaar een auto, een hoge kar en een vierwielige wagen te zien. Het pand rechts op de hoek bood onderdak aan een winkel van Albert Heijn. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
44. Bericht in 'De Grondwet' van 18 september 1934. De laatste officiele rit zou uiteindelijk een week eerder zijn, dus op 8 oktober 1934.
 
 
45. Bericht in het 'Dagblad van Noord-Brabant' van 8 oktober 1934. Van de laatste tram van de ABT is hoogstwaarschijnlijk nooit een foto gemaakt, althans daar is mij niets van bekend.
 
 
46. Bericht in het 'Dagblad van Noord-Brabant' van 8 oktober 1934. Van de laatste tram van de ABT is hoogstwaarschijnlijk nooit een foto gemaakt, althans daar is mij niets van bekend.
 
 
47. Ook werd er in de jaren twintig en dertig tijdens het carnaval gebruik gemaakt van de ABT. Onder grote belangstelling van het publiek vond dan de jaarlijkse intocht van Prins Carnaval plaats met een 'versierde' tram. Locomotief ABT 14 (gebouwd in 1901) reed in 1931 met enkele open goederenwagens, gevuld met carnavalesk uitgedoste reizigers, vanuit de Zuivelstraat de Grote Markt op. Rechts op de hoek staat het winkelpand van Albert Heijn. Meteen achter de locomotief hangen de wagens met de nummers ABT 57 en ABT 69.
 
 
48. Vanuit een pand aan de Markt, met het zicht op Albert Heijn, is van dezelfde tram nog een foto gemaaakt. In beeld zijn dan de wagens met de nummers ABT 60 en ABT 56.
 
 
49. Nogmaals een plaatje op dezelfde plek, maar dan op ooghoogte van de fotograaf. Het personeel van Albert Heijn poseert gewillig voor de fotograaf met op de voorgrond de rails voor de tram.
 
 
50.Overigens reed de eerste stoomtram voor genodigden op het traject Bergen op Zoom (station SS) - Halsteren - Tholenscheveer op 13 september 1882, waarna het publiek twee dagen later van de dienst gebruik kon maken. Uiteindelijk deed de stoomtram ruim 52 jaar dienst. Alvorens de feestelijke rit in 1882 plaatsvond, werden er uiteraard proefritten gemaakt. Twee foto's op de Grote Markt (boven en onder) laten het eerste tramstel zien met een rijtuig 1e klasse en een rijtuig 2e klasse, gemaakt door 'Beijnes' in Haarlem.
 
 
51. Maschinenfabrik' (SLM) te Winterthur (Zwitserland). De locomotieven hielden het uit tot in 1901 en werden in 1903 gesloopt. Achter de tram staat het fraaie stadhuis uit de late Middeleeuwen.
 
 
52. Op 18 oktober 1914 waren op de Grote Markt heel wat Belgische vluchtelingen samengestroomd. De Antwerpse politicus Louis M.F. Franck hield vanaf het balkon van hotel 'De Draak' een toespraak om zijn landgenoten te bewegen terug te keren naar het vaderland. Of het tramverkeer toen tijdelijk was gestremd, is niet bekend. Waarschijnlijk kon de manifestatie gemakkelijk tussen twee trams in plaatsvinden. Vaag is tussen het publiek het spoor van de ABT te zien. De foto is gemaakt vanaf het pand op de hoek van de Grote Markt en de Zuivelstraat.
 
 
53. De Grote Markt in Bergen op Zoommet muziekkiosk en Heilige Maagdkerk. Het spoor van de ABT tussen het spoorwegstation en Tholen ging met een boog over de Grote Markt vanuit de Zuivelstraat naar de Fortuinstraat. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
54. Nu staat de fotograaf op de hoek van de Markt en de Fortuinstraat. De tram stak de Markt over vanaf de Zuivelstraat naar de Fortuinstraat (rechts op deze en vorige afbeelding). Het hoge witte pand rechts van het midden staat op de vorige afbeelding links.
 
 
55. De Grote Markt in Bergen op Zoom met muziekkiosk en Heilige Maagdkerk. Het tracé van de ABT tussen het spoorwegstation en Tholen ging met een boog over de Grote Markt vanuit de Zuivelstraat naar de Fortuinstraat. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
56. De westzijde van de Grote Markt in Bergen op Zoom, gezien in noordelijke richting. Op de achtergrond ligt de Fortuinstraat. Het spoor van de ABT is vanaf dit punt maar amper zichtbaar, maar boog (iets rechts van het midden op de kaart) in noordelijke richting naar de Fortuinstraat. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
57. De Grote Markt in Bergen op Zoom met rechts het stadhuis, gezien in noordelijke richting. Het spoor van de ABT is vanaf dit punt maar nauwelijks zichtbaar, maar boog links in noordelijke richting naar de Fortuinstraat. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
58. Het stadhuis van Bergen op Zoom aan de Grote Markt in Bergen op Zoom. Links van het stadhuis staat het hotel 'De Draak'. Het spoor van de ABT ging met een boog over de Grote Markt vanuit de Zuivelstraat naar de Fortuinstraat. Ansichtkaart uit circa 1935.
 
 
59. en 60. De Grote Markt vanuit het oosten met de Sint-Gertrudiskerk en het spoor van de ABT, dat met een boog vanuit de Zuivel-straat (uiterst links) naar de Fortuinstraat ging (achter de rug van de fotograaf). Ansichtkaarten uit circa 1905 en circa 1930.
 
 
61. Vanuit de lucht is het spoor van de ABT en de omgeving van de Grote Markt goed te zien. Links staat het stadhuis en rechts de Sint-Gertrudiskerk. Foto uit 1924.
 
 
62. Gezicht vanaf de Grote Markt in de Fortuinstraat. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Links bij de boog in de rails ligt de Molstraat. Ansichtkaart uit circa 1930.
 
 
63. Gezicht vanaf de Grote Markt in de Fortuinstraat. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Links bij de boog in de rails ligt de Molstraat. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
64. Gezicht vanaf de Molstraat in de Fortuinstraat. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat.
Ansichtkaart uit circa 1935.
 
 
65. Iets verderop gaat de Fortuinstraat naadloos over in de Steenbergsestraat, terwijl links de Lievevrouwestraat begint. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
66. en 67. Op de hoek van de Lievevrouwestraat en de Steenbergsestraat staat tot op de dag van vandaag een zeer beeldbepalend pand, dat ruimschoots boven de naaste bebouwing uitsteekt. Uit de stoomtram kijkend, moesten reizigers op het balkon van het rijtuig gaan staan om het winkelpand uit 1900 te kunnen zien. Op de begane grond zat destijds een kledingzaak. Op de verdiepingen erboven was een hotel gevestigd. Wie goed kijkt naar de vorige ansichtkaarten en die hier linksboven, ziet dat de grote winkelruiten pas enkele jaren na de bouw zijn geplaatst. Links: Ansichtkaart uit circa 1920. Rechts: Foto uit Google Earth, 2020.
 
 
68. Terugkijkend in de Fortuinstraat (in de richting van de Grote Markt), ter hoogte van de Lievevrouwestraat, rechtsachter de foto-graaf) Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
69. en 70. Links: Gezicht in de Fortuinstraat, de winkelstraat van Bergen op Zoom, vanuit het hoge pand op de hoek van de Steenberg-sestraat en de Lievevrouwestraat in de richting van de Markt. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de weg.
Rechts: Gezicht in de Steenbergsestraat in de richting van de Fortuinstraat, met in de verte het hoge pand op de hoek van de Steenbergsestraat en de Lievevrouwestraat. Ansichtkaarten uit circa 1905.
 
 
71. Gezicht in de Steenbergsestraat in noordelijke richting, ter hoogte van de Lievevrouwestraat (linksachter de fotograaf). Rechts staat het Markiezenhof, dat gebouwd werd in de vijftiende eeuw en vanaf 1815 tot ver in de twintigste eeuw in gebruik was als kazerne. Links is een stukje van het markante pand op de hoek van de Steenbergsestraat en de Lievevrouwestraat te zien. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
72. en 73. Tweemaal het Markiezenhof in beeld met een blik in de Steenbergsestraat. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Ansichtkaarten uit circa 1915.
 
 
74. en 75. Tweemaal het Markiezenhof in beeld met een blik in de Steenbergsestraat. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Ansichtkaarten uit circa 1915.
 
 
76. Gezicht in de Steenbergsestraat in noordelijke richting, even voorbij het Markiezenhof, ter hoogte van het gerenommeerde hotel 'De Prins van Luik'. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
77. Gezicht in de Steenbergsestraat in zuidelijke richting. Het spoor van de ABT lag aan de westzijde van de straat. Foto uit circa 1930.
 
 
78. Na het slechten van de vestingwallen in de jaren 1870-1880 ontstond er aan de noordzijde van de Steenbergsestraat ruimte voor de bouw van woningen, scholen en zelfs een Artilleriekazerne. De kop van de oude Steenbergsestraat kreeg in de jaren rond 1895 een imponerende toegang tot de oude stad. Niemand minder dan burgemeester Hulshof was de eerste bewoner van het pand, rechts in beeld. Hoewel dat niet is te zien, reed de ABT met haar trams kort langs het pand rechts op de foto, om vervolgens naar het midden van de zeer ruim aangelegde 'Avenue Prinses Wilhelmina' in de richting van Halsteren te rijden.
 
 
79. Nogmaals het einde van de Steenbergsestraat met de twee beeldbepalende panden als afsluiting van de vroegere bebouwde kom. Foto uit Google Earth, circa 2020.